Catastrophe bond หรือตราสารหนี้ภัยพิบัติ เรียกย่อๆ ว่า CAT bond เป็นตราสารหนี้ประเภทหนึ่งที่ไม่เกี่ยวอะไรกับแมวเหมียว

CAT bond รุ่นแรกถูกพัฒนาขึ้นเมื่อปี 1997 ที่สหรัฐอเมริกาเพื่อแก้ปัญหาให้กับระบบประกันวินาศภัย ซึ่งมีมูลเหตุจากเหตุการณ์เฮอร์ริเคนแอนดรูว์ในปี 1992 และแผ่นดินไหวนอร์ทริดจ์ในปี 1994 ที่ความเสียหายเกิดขึ้นสูงมากเกินกว่าบริษัทประกันจะรับไหว บริษัทประกันหลายแห่งล้มละลาย โดยผู้ประกันจำนวนมากก็ไม่ได้รับสินไหมทดแทน เกิดเป็นความเสียหายที่กระทบต่อเศรษฐกิจของประเทศ

CAT bond หรือตราสารหนี้ภัยพิบัติ คือ ตราสารหนี้ที่ผลตอบแทนอ้างอิงกับมูลค่าความเสียหายจากเหตุภัยพิบัติ โดยเมื่อเกิดเหตุภัยพิบัติที่กำหนดไว้และมูลค่าความเสียหายเกินกว่าระดับที่กำหนด ผู้ออกตราสารจะหักเงินต้นหรือดอกเบี้ยตาม step ที่ตกลงไว้ เพื่อชดเชยกับความเสี่ยงที่สูงขึ้น Coupon ของตราสารหนี้ประเภทนี้จึงสูงกว่าตราสารหนี้ทั่วไป แต่หากไม่เกิดเหตุภัยพิบัติตามที่ระบุไว้ในช่วงเวลาที่กำหนด นักลงทุนก็จะได้รับดอกเบี้ยและเงินต้นคืนเมื่อครบกำหนด

โครงสร้างการออกและบริหารกระแสเงินของ CAT bond จะทำโดยจัดตั้งหน่วยงานเฉพาะกิจ (Special Purpose Entities) หรือ SPE ให้ทำหน้าที่ออก CAT bond และบริหารเงินต้นที่ได้รับมา เพื่อให้สามารถจ่ายดอกเบี้ยในอัตราที่กำหนดและคืนเงินต้นแก่นักลงทุนในกรณีที่ไม่เกิดเหตุภัยพิบัติ หรือจ่ายเป็นสินไหมทดแทนให้แก่บริษัทประกันที่มาทำสัญญาประกันภัยต่อไว้กับ SPE ในกรณีที่เกิดเหตุภัยพิบัติโดยหักออกจากเงินต้นของนักลงทุน อย่างไรก็ตาม การประเมินมูลค่าความเสียหายที่จะหักออกจากเงินต้นนั้น จะทำโดยหน่วยงานกลางที่ได้รับการยอมรับ เพื่อให้นักลงทุนมั่นใจว่าจะถูกหักเงินต้นเท่ากับความเสียหายจริงที่เกิดขึ้นเท่านั้น

หากดูเผินๆ เหมือนว่าจะมีแค่บริษัทประกันที่ได้ประโยชน์จากการออก CAT bond เพราะสามารถจำกัดความเสียหายที่คาดว่าจะเกิดขึ้น โดยการกระจายความเสี่ยงออกไปให้แก่ SPE และผู้ซื้อ bond แต่หากพิจารณาจากสถิติการทำประกันภัยในประเทศกำลังพัฒนา พบว่า มีเพียง 11% ของการทำประกันภัยเท่านั้นที่คุ้มครองความเสียหายจากเหตุภัยพิบัติ นั่นแสดงว่าอีกกว่า 89% ภาครัฐและประชาชนทั่วไปจะต้องเป็นผู้รับผิดชอบความเสียหายที่เกิดขึ้นนั้นเอง ดังนั้น การออก CAT bond จะช่วยปิดช่องว่างของการทำประกันภัยและลดภาระงบประมาณของภาครัฐลงได้ รวมถึงลดผลกระทบร้ายแรงต่อภาวะเศรษฐกิจของประเทศด้วย นอกจากนี้ นักลงทุนยังได้รับผลตอบแทนที่สูงขึ้นและไม่แปรผันตามการเคลื่อนไหวของตลาดการเงิน แม้จะมีความเสี่ยงที่อาจสูญเสียเงินต้นทั้งหมดหรือบางส่วนได้ หากเกิดภัยพิบัติตามที่กำหนดไว้จริง

ปัจจุบันมูลค่าคงค้างของ CAT bond อยู่ที่ 39,200 ล้านดอลลาร์สหรัฐ โดยมูลค่าการออกในครึ่งแรกของปี 2019 เท่ากับ 6,400 ล้านดอลลาร์สหรัฐ เป็นสถิติการออกสูงสุดเป็นลำดับที่ 3 รองจากปี 2017 และ 2018 CAT bond ที่ออกมาส่วนใหญ่เพื่อคุ้มครองความเสียหายจากการเกิดพายุและเฮอร์ริเคนในสหรัฐอเมริกา โดยผู้ออกหรือผู้จัดตั้ง SPE กว่าร้อยละ 80 เป็นบริษัทประกันและบริษัทประกันภัยต่อ ส่วนในด้านนักลงทุนเกือบทั้งหมดจะเป็นนักลงทุนสถาบันและกองทุนภัยพิบัติ (Catastrophe fund) ที่มีการจัดตั้งขึ้นในบางประเทศ

แม้ว่าประเทศไทยเราอาจไม่ได้ประสบเหตุการณ์ภัยพิบัติร้ายแรง หรือภัยธรรมชาติรุนแรงบ่อยครั้งนัก แต่เมื่อไรที่เกิดขึ้นก็อาจส่งผลกระทบต่อระบบเศรษฐกิจในวงกว้าง สร้างความเสียหายต่อประชาชน ธุรกิจและภาคอุตสาหกรรมมากมาย CAT bond จึงน่าจะเป็นทางเลือกหนึ่งที่จะเข้ามาช่วยลดความเสี่ยงด้านการประกันภัย แบ่งเบาค่าใช้จ่ายของภาครัฐ และเป็นทางเลือกสำหรับนักลงทุนให้มีเครื่องมือทางการเงินที่เปิดโอกาสให้ได้รับผลตอบแทนที่สูงขึ้นด้วย